هوم نامِ نوشابه‌ای مقدس بود که دینداران زرتشتی در زمان‌هایی ویژه می‌نوشیدند. همچنین هوم در زمان ساسانیان نامِ معمولی اشخاص بوده‌است. در هوم یشت از پارسایی بنامِ هوم نام برده شده که به ظنِداوود ابراهیم پورمی‌توان وی را از پیامبرانِ پیش از عهدِ زرتشت شمرد. در شاهنامه هوم نام عابدي پهلوان است كه افراسياب را در كنار چيجست دستگير كرد و كيخسرو تسليم كرد تا انتقام خون پدرش سياوش را از او بگيرد.
هوم را در زبان اوستایی هَئومهhaoma میگفتند. این نام در زبانِ سانسکریت سومَ soma/suma بوده‌است.
چیستی هوم
موبدانِ عهدِ ساسانی بر این باور بودند که این گیاه انسان‌های پاک را می‌تواند به جهان دیگری رهنمون شود، چنانکه مي گويند کرتیر موبد بلندپایه زرتشتی با نوشیدن این نوشابه به دیدار جهان پس از مرگ رفت اما در كتيبه‍هاي كرتير هيچ اشارهاي به نام هوم نشده است. به علت ارتباط آن با مكاشفات، برخي می‌انگارند که شاید این نوشابه را از گیاه شاهدانه به دست می‌آورده‌اند. تا کنون بطورِ یقین نمی‌توانیم هوم را با یکی از گیاه‍های معروف در علمِ گیاهشناسی مطابق کنیم. در پاره هفتم كتاب دينكرد آمده است كه دو مرغ شاخه هوم را - كه امشاسپندان، فروهر زرتشت را در آن جا داده بودند - از كوه اسنوند برداشتند و آن را بر آشيانه خود نهادند. آن شاخه بر بالاي درخت با آن پيوند خورد و هميشه سبز بود. بنابراين شايد بتوان هوم اوليه را در گياهان هميشه سبزي كه بر روي درختان بلند مي روييدند (دارواش) جست. اما به نظر ميرسد در طول تاريخ و با مهاجرت هندو ايرانيان از زيستگاه سرد نخستين به سرزمين‍هاي گرم، گياهان مختلفي به عنوان هوم استفاده شدند چنانكه تعداد نامزدان شمرده شده هوم به بيش از سي ميرسد. يكي از اين نامزدان چنانكه در منابع دارويي كهن چين ثبت شده، در آغاز سده دوم پيش از ميلاد با نام شاهدانه ايراني ياhu-ma از مرزهاي شرقي ايران (فرغانه) وارد قلمرو چين شد و به دليل آن كه از فراورده‍هاي آن به عنوان غذا و دارو و كود و سوخت (روغن) و الياف استفاده مي‍شد خيلي زود گسترش يافت و رفاه و ثروت را براي مردمان غرب چين در پي داشت. شاید اين دانه كنجد (Sesame) بود. از نظر تاريخي اين دوره زماني با تلاش سكاهاي شمال سرزمين پارت براي كوچ به جنوب كه با مقاومت اشكانيان روبه رو شد مطابق است. در نتيجه شكست در برابر اشكانيان، سكاها به ناگزير با دور زدن سرزمين پارت‍ها سرانجام خود را به سرزميني رساندند كه از آن پس به نام ايشان سيستان نام گرفت. اين سكاها احتمالا همان سكاهاي «هئومه ورگا» هستند كه داريوش از آنان به HAUMAVARGA نام مي برد (كتيبه DNa) و محصول روغن كنجد آنان اهميتي برابر روغن نهنگ در قرن 18 يا نفت در زمان حاضر داشت.
هوم در دنیای مینوی ایزد است و در گیتی گیاه است و درمان بخش است. هوم آسمانی، پسر اهورا مزدا است. فشردن این گیاه (کوبیدن در هاون برای به دست آوردن شیره گیاه) نوعی قربانی غیر خونین است. قربانی شدن او موجب شکست شر است. او ایزدی است که در مراسم قربانی، قربانی می‌شود تا مردم به زندگی برسند. امروزه گياهي را كه زرتشتيان در مراسم هوم افشري به كار مي برند، گونه‍اي از گياه افدرا تشخيص داده اند كه بنمايه دارويي به نام افدرين از آن گرفته مي شود.
مراسم هوم
مراسمِ هوم از مهم‌ترین مراسمِ مزدیسنا است و با آدابِ شست و شوی خاصی با سرودِ اوستا در مقابلِ مجمرِ آتش، پنج تا هفت ساقه از هوم با قدری آب زور و شاخه‌ای اورورام در هاون فشرده شده و قطراتِ حاصل از این مراسم را که از گیاهانِ فشرده شده بدست آمده پراهوم می‌گویند. در اوستا، یشتِ کوتاهی برای هوم سروده شده‌است. هوم و شیره یا افشره آن، خاصیت‌هایی دارد که موجب رویکرد مردمان به آن شده است. افدرین یا آندرنالین گیاهی موجود در آن خاصیت تسکین بخشی به هنگام درد دارد و نوعی مسکن طبیعی و نیرومند است. برخی پژوهشگران نیز گمان داده‌اند که منظور از دارویی که در داستان زایش رستم به یاری سیمرغ برای بیهوشی و شکافتن پهلوی رودابه بکار رفته، هوم بوده است. نوشیدن افشره هوم که طبیعتی سرد دارد، موجب نوعی سرخوشی و شادی و احساس توانایی بیشتر می‌شود. نوشیدن مقدار زیاد یا غلیظ از افشره هوم، موجب تنگی عروق، بالارفتن فشار خون و سرگیجه و خواب‌آلودگی شدید می‌شود.
امروزه برای تهیه افشره هوم از افدرا، مقدار کمی از ساقه‌های تازه یا خشک آن را با اندکی آب در هاون می‌ریزند و می‌کوبند. برای بهترین نتیجه، معمولاً کوبیدن را تا چند روز و با فاصله‌های چند ساعته تکرار می‌کنند. سپس عصاره به دست آمده را بار دیگر با میزانی از آب یا شیر رقیق می‌کنند تا نسبت نهایی نوشیدنی آماده شده، برابر با دو تا پنج در هزار باشد. یعنی دو تا پنج گرم ساقه هوم برای یک لیتر نوشیدنی.
هوم را همان گیاه دارویی« افدرا» (ephedra) می‌دانند كه دارای مقدار زیادی ماده‌ی«افدرین» است و به‌كاربردن زیاد این ماده شادمانی و شوری در آدمی به همراه می‌آورد. رویشگاه آن در ایران، افغانستان، پاكستان و هندوستان گزارش شده‌است. ویژگی این گیاه گل‌های زرد و كوچك و الیاف پر آن است. در «هوم‌یشت» درباره‌ی ویژگی این گیاه می‌خوانیم: «زایمان آسان و ازدواج خوب برای دختران را آرزومند است.» هوم در زمان هخامنشیان مورد استفاده شاهان هخامنشی در مراسم مذهبی مانند مهرگان بود که به آن شراب مقدس باشکوه (هوم باشکوه) و یا در زبان اوستایی که زبان مردم شرق ایران زمین بود، رئوهام یا رُهام (که پسر گودرز یکی از پهلوانان شاهنامه هم به همین نام است) هم میگفتند.
منابع
1. یشتها، ابراهیم پورداوود، جلد نخست
2. یشتها، ابراهیم پورداوود، جلد دوم
3. یشتها، ابراهیم پورداوود، جلد نخست
4. شناخت اساطير ايران، جان هينلز، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلي، چاپ چهارم
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند
ورود
اعضا:
<-PollName->
آمار
وب سایت: